Lubelszczyzna, jako kraina geograficzna, obejmuje obszar między środkową Wisłą a Bugiem. W jej skład wchodzą dawne historyczne ziemie – lubelska z łukowską, zaliczane w Polsce przedrozbiorowej do Małopolski oraz ziemia chełmska i ziemia bełska, wchodzące w obręb Wołynia i Rusi Czerwonej. Obszar ten wyróżnia się położeniem geograficznym na tle kraju i kontynentu. Terytorium jego przecinają bowiem najwyższej rangi granice fizjograficzne. Mało widoczna w terenie, ale ważna geograficznie jest północno-wschodnia linia graniczna, oddzielająca Polesie i Wyżynę Wołyńska, czyli Europę Wschodnią, od reszty obszaru, który przynależy już do Europy Zachodniej. Druga granica – północna, zaznacza się w terenie wysoką na ponad 20 m krawędzią Wyżyny Lubelskiej. Rozdziela ona równoleżnikowe pasy Nizin Środkowopolskich, jako fragmenty Niżu Europejskiego, od południowej strefy wyżyn i starych gór Europy. Wyniesiona ponad otoczenie strefa wyżynna Lubelszczyzny opada stromą krawędzią Roztocza także w kierunku południowym, ku młodej strefie obniżeń przedgórskich systemu alpejskiego. Północno-wschodnia część tego obniżenia należy do Lubelszczyzny.
Wyżyna Lubelska zbudowana jest ze skał wapiennych, powstałych w morzu w końcu ery mezozoicznej. Podczas epoki lodowcowej została ona pokryta grubą warstwą lessu. Woda utworzyła w nim wiele wąwozów i parowów. W południowej części Wyżyny znajdują się też najżyźniejsze gleby w Polsce- czarnoziemy. Są to gleby które wytworzyły się na obszarach lessowych porośniętych trawą. Ten zróżnicowany geograficznie obszar zbudowany jest ze skał węglanowych różnego wieku. Przykrywają je osady czwartorzędowe o zróżnicowanej miąższości, z których największe rozprzestrzenienie mają lessy. To one sprawiają, że na dużych obszarach dominują wyraziste elementy erozyjnego krajobrazu lessowego. Less stal się też podłożem najlepszych gleb i dzięki temu dobre i bardzo dobre gleby stanowią tu największy w kraju odsetek.
Surowce mineralne
a). surowce energetyczno - chemiczne
• węgiel kamienny
b). surowce skalne
• wapienie
• dolomity
• margle
• kreda
• gipsy
• piaski
• żwiry
Środkowe i południowo - wschodnie obszary województwa zajmuje Wyżyna Lubelska. Zbudowana jest ze skał okresu kredowego: wapieni, opok krzemionkowych, gez, margli i kredy piszącej. Różnice odpornościowe wym. skał przyczyniły się do wytworzenia urozmaiconej rzeźby, którą tworzą: ostańce, pagóry, płaskowyże, obniżenia bezodpływowe, doliny - w tym przełomowe. W miejscach pokrytych grubszą warstwą (15-20 m) lessu, np. na Płaskowyżu Nałęczowskim, powstała gęsta sieć wąwozów. Średnia wysokość Wyżyny - 200-220 m. n.p.m. w części zachodniej, 220-240 m. n.p.m. w części południowo-wschodniej. Od wschodu do Wyżyny Lubelskiej przylega Wyżyna Wołyńska, a od płd. wsch. wał Roztocza, który rozciąga się od okolic Kraśnika do Hrebennego, a poza granicą Polski - do Lwowa, wykazując różnorodny typ krajobrazu: w części zachodniej - lessowy, w środkowej - wapienno-piaszczysty, we wschodniej - ostańcowy, o kulminacjach do 390 m. n.p.m. Roztocze opada ku Kotlinie Sandomierskiej tektoniczną krawędzią, której maksymalna wysokość wynosi 80 m (koło Frampola). W granicach województwa znajduje się tylko fragment Kotliny, obejmujący dorzecze środkowej Tanwi i dolnej Sanny. Na
piaszczystym, często zwydmionym terenie Kotliny rozprzestrzeniły się Lasy Janowskie i Puszcza Solska. Na północ od pasa wyżyn rozciągają się nizinne i przeważnie równinne krainy: Małego Mazowsza (w dorzeczu dolnego Wieprza), Polesia Lubelskiego i Południowego Podlasia. Deniwelacje są tu rzędu 10-20 m, przeciętne wysokości 150-170 m n.p.m. W podłożu występują osady wodno-lodowcowe: piaski, żwiry, mułki oraz obszary bagienno -torfowiskowe, np. Krowie Bagno koło Urszulina. Urozmaiceniem krajobrazu są moreny, wydmy, przełomowy odcinek Bugu oraz obszerne kompleksy leśne.
Województwo Lubelskie charakteryzuje się klimatem umiarkowanie kontynentalnym, przy czym można je podzielić na dwie części: północno-wschodnią i południowo-zachodnią. Część północno-wschodnia (Polesie Lubelskie, Podlasie, Małe Mazowsze) charakteryzuje się klimatem bardziej wilgotnym, a zarazem surowszym. Część południowo-zachodnia (Wyżyna Lubelska, Roztocze) ma klimat nieco łagodniejszy i bardziej suchy
Średnia suma opadów rocznych wynosi 600 mm. Największą ilość opadów ma Roztocze (ok. 750 mm rocznie). najniższą sumę opadów ma Wyżyna Lubelska i Podlasie - ok. 550 mm rocznie. Średnie roczne temperatury wynoszą od 7C na Roztoczu do 7,6C na wschodzie województwa. Na obszarze województwa przeważają wiatry zachodnie. Południowa część charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem, zwłaszcza Wyżyna Lubelska i Wołyńska oraz Kotlina Sandomierska. Historia naturalna - odmienność wpływów klimatu oraz różnorodność form powierzchni ziemi, sąsiedztwo obszarów o charakterze stepowym i podmokłym oraz obszarów pojeziernych, torfowych, nieuregulowanych koryt rzek, znacznych obszarów leśnych decydują o wyjątkowej różnorodności flory i fauny międzyrzecza Wisły i Bugu. Przyrodę tego regionu kształtowało wzajemne przenikanie się klimatu atlantyckiego i kontynentalnego.
6. Gleby
Region lubelski zróżnicowany jest silnie pod względem geologiczno-geomorfologicznym, co wpływa na urozmaicenie pokrywy glebowej. Na zróżnicowanie gleb i ich przydatność rolniczą wpływają na Lubelszczyźnie przede wszystkim skały macierzyste podłoża, przy równoczesnym udziale klimatu, stosunków wodnych, rzeźby terenu, szaty roślinnej i różnorodnej działalności człowieka. Przydatność rolnicza gleb, oceniana według zawartości w nich próchnicy, składników mineralnych, wilgotności oraz składu mechanicznego dzieli Lubelszczyznę na trzy nierównej wielkości obszary.
Pas najurodzajniejszych gleb typu czarnoziemów, brunatnych, płowych i rędzin, zaliczanych do gleb bardzo dobrych i dobrych, zajmuje około 50% powierzchni regionu. Pas ten przebiega równoleżnikowo i pokrywa się z obszarem Wyżyn: Lubelskiej i Wołyńskiej oraz Roztocza Zachodniego. Gleby płowe, wytworzone z lessów i utworów lessowatych, dominują na zachód od Wieprza, natomiast gleby brunatne występują na Grzędzie Horodelskiej oraz na obszarze międzyrzecza Bugu i Huczwy. Płat najlepszych czarnoziemów leży w południowo-wschodniej części Lubelszczyzny: na Grzędzie Sokalskiej i w Kotlinie Hrubieszowskiej. Rędziny przeważają na wschodzie – na Pagórkach Chełmskich, w Padole Zamojskim i w Kotlinie Pobuża, ale są także w części zachodniej Wyżyny Lubelskiej: w Kotlinie Chodelskiej, na Wzniesieniach Urzędowskich, rzadziej na Roztoczu.Północnym, nizinna część Lubelszczyzny ma rożne typy gleb, ale z przewagą słabszych gleb bielicowych. Ich podłoże stanowią polodowcowe piaski gliniaste i słabogliniaste. Podobnie w południowym obszarze nizinnym, na Równinie Biłgorajskiej, przeważają gleby bielicowe i rdzawe, wytworzone przeważnie z piasków luźnych. Mady zajmują na Lubelszczyźnie niewielkie powierzchnie w dolinach największych rzek. Z reguły są to gleby dobre. Jeśli są zbyt podmokłe, przeznacza się je na łąki i pastwiska. Jeszcze inne gleby przeważają na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. W dolinach rzecznych i na rozległych obniżeniach pojeziernych dominują gleby bagienne, wytworzone przede wszystkim z torfów niskich.
8. Zwierzęta
9. Parki narodowe, pomniki przyrody
- Poleski Park Narodowy
Park reprezentuje przyrodę wschodniej części Polski. Zajmuje płaskie tereny w zachodniej części Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej, będącej częścią Polesia Podlaskiego. Teren Parku posiada typowy krajobraz równinny, o niewielkich różnicach wzniesień. Wznoszą się one na wysokość ok. 170 - 172 m n.p.m. Większe wzniesienia ponad 180 m n.p.m. występują tylko w części centralnej. Obszar Parku urozmaicony jest niewielkimi, płytkimi jeziorami (m.in. Sumin, Moszne, Długie). Znajdują się tu liczne torfowiska i bagna. Zbiorowiska leśne są stosunkowo ubogie. Największe powierzchnie zajmują lasy mieszane, olsy, bory bagienne i bory mieszane. Na piaszczystych wyniesieniach spotyka się bory sosnowe. Ponadto występują tu podmokłe łąki, zarośla szuwarowe, a także zbiorowiska wodne i bagienne. Najważniejszymi torfowiskami są: • w zachodniej części Parku Torfowisko Orłowskie z jeziorami Łukim i Krasnym, • w części centralnej Bagno Pociągi obejmujące torfowiska wokół jezior Mosznego, Długiego i Wytyckiego, • w części wschodniej - Durne Bagno i Bagno Bieleckie, • w części południowej stanowiącej odrębną część Parku - Bagno Bubnów i Bagno Staw.
- Roztoczański Park Narodowy
Utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 maja 1974 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 120 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999r. w województwie zamojskim - obecnie województwie lubelskim. Powierzchnia 8481,76 ha, z czego 5 obszarów o łącznej powierzchni 808 ha objęto ochroną ścisłą. Są to Bukowa Góra, Czerkies, Nart, Jarugi i Międzyrzeki. Cztery pierwsze obejmują najcenniejsze fragmenty buczyny karpackiej i boru jodłowego z ich osobliwościami przyrodniczymi. Międzyrzeki natomiast to tereny rozległych torfowisk wysokich i przejściowych. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 38095,87 ha. W lasach Parku poza obszarami ścisłymi 400 drzew objęto ochroną jako pomniki przyrody. Park powstał na bazie istniejących tu wcześniej rezerwatów przyrody - 8 leśnych oraz 3 florystycznych. Obejmuje niewysokie, zalesione pasma wzgórz, zbudowane głównie ze skał wapiennych i kredowych w zachodniej części Roztocza Środkowego w południowo-wschodniej Polsce. Występuje tu silnie zróżnicowana rzeźba terenu: z wąwozami, malowniczą doliną rzeki Wieprz i sztucznymi stawami (Echo, Florianki, Kościelny). Na terenie Parku spotyka się 21 typów siedlisk leśnych, od lessowych do borowych, m.in.: buczyna karpacka, bór bagienny, bór jodłowy, bór mieszany, świetlista dąbrowa i inne.
Oprócz dwóch parków narodowych na terenie województwa lubelskiego znajdują się:
1. Chełmski Park Krajobrazowy,
2. Kazimierski Park Krajobrazowy,
3. Kozłowiecki Park Krajobrazowy,
4. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy,
5. Krzczonowski Park Krajobrazowy,
6. Park Krajobrazowy "Lasy Janowskie",
7. Nadwieprzański Park Krajobrazowy,
8. Park Krajobrazowy "Podlaski Przełom Bugu",
9. Park Krajobrazowy "Pojezierze Łęczyńskie",
10. Południoworoztoczański Park Krajobrazowy,
11. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej,
12. Poleski Park Krajobrazowy,
13. Skierbieszowski Park Krajobrazowy,
14. Sobiborski Park Krajobrazowy,
15. Strzelecki Park Krajobrazowy,
16. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy,
17. Wrzelowiecki Park Krajobrazowy
